Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan bireylerde buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan ve suda erimeyen gluten isimli proteine karşı duyarlılık sonucu gelişir. Genetik yatkınlık, özgül çevresel faktörlerle temas ve bağışıklık sisteminin aktivasyonu ileince bağırsağı etkiler. Hastalık diyete tahılların eklenmesinden sonra herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir.
Çölyak hastalığı her yaşta teşhis edilebilmekle birlikte teşhisi zor olan hastalıklardan biridir. Çünkü belirtiler çoğunlukla ilişkili bir başka hastalığı da düşündürmektedir. Örneğin erken kemik erimesi, kansızlık, teşhis edilmemiş laktoz alerjisi gibi hastalıklarla benzer belirtiler gösterdiğinden karıştırılabilir. Çölyak hastalığının insan sağlığı üzerinde önem taşıyan birçok değişimlere neden olmasından dolayı doğru teşhisi önemlidir. Teşhis yöntemlerinden kan testleri ile ön tanı konmakta ancak kesin tanı ince bağırsak biyopsisi ile konmaktadır.
Çölyak hastalığının tek tedavisi ömür boyu buğday, arpa, çavdar yulaf gibi tahıllarında bulunan glutenden uzak sıkı bir diyettir.
Avrupa'da hastalığın görülme sıklığı 1/350 ile 1/2000 arasında değişirken İrlanda ve Avusturya'da hastalık sıklığı daha yüksektir. Hastalığın sıklığı coğrafi farklılıklar göstermektedir. Sıklığın son 20 yılda artış göstermesi beslenme alışkanlıklarında değişikler dışında, hastalık konusunda farkındalığın artışı, antikor tarama testlerinin kolayca uygulanması ile sessiz olguların da tanınması ile ilişkili olabilir.
En yüksek görülme sıklığı Batı Avrupa ve Avrupalıların göç ettikleri Kuzey Amerika, Avustralya gibi yerlerdedir (%1). Ayrıca Asya, Hindistan, Güney Amerika ve Pakistanlılarda sık rastlanmaktadır. Afrika, Japon ve Çin kökenliler arasında nadir görülmektedir.
Ülkemizde Çölyak hastalığı görülme sıklığı yüzde 1 ile binde 3 arasında değişmekte olup Türkiye’de 250 bin ile 750 bin arasında Çölyak hastası tahmin edilmekte iken ancak yüzde 10’nuna tanı konulduğu dikkate alındığında 25 bin ile 75 bin arasında tanı almış hasta beklenmektedir. Bakanlığımız Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü kayıtlarına göre çölyak tanısı alan hasta sayısı 2016-2017’de 40.703’dir
Sağlık Bakanlığı kontrol program kapsamında hastaların uygun ürünlere ulaşımının arttırılması; çölyak hastaları için marketlerde, halka açık yerlerde, şehir otogarlarında, tren garlarında, havaalanlarında bulunan gıda otomatlarında glutensiz ürünlere yer verilmesi ve AVM’lerde uygun gıda satış noktaları oluşturulması için farkındalık çalışmaları yapılmış olup ilgili kurum ve kuruluşlarla gerekli yazışmalar yapılmıştır. Eğitim Kurumlarında çölyaklı öğrencilerin glutensiz besinlere kolay ulaşımının sağlanması için kantin/kafeteryalarda glutensiz ürünlerin bulundurulması, gıda otamatlarında ve yemekhanelerde glutensiz menülere yer verilmesinin sağlanması çalışmaları ile ilgili gerekli yazışmalar yapılmıştır.
9 Mayıs Dünya Çölyak Günü kapsamında, farkındalık oluşturulması için eğitim çalışmaları ve diğer faaliyetlerde bulunulması, aynı zamanda sivil toplum kuruluşları ve diğer kurum ve kuruluşlarca yapılan çalışmalara destek verilmesi ile ilgili çalışmalar illerimizde yapılmaktadır.
Bilgilendirme ve farkındalık çalışmaları kapsamında Çölyak hastalığı ile ilgili bilgi ve materyaller www.beslenmehareket@saglik.gov.tr adresinden vatandaşlarımızla paylaşılmaktadır.